Chiến lược quốc tế của Việt Nam đang xoay chuyển đáng kể. Trong nhiều năm, từng mong có thể xoay sở đáp trả với xu thế bá quyền trong khu vực của Trung Quốc Việt Nam cho thấy một sự tôn trọng đúng mức.Trong mục đích ấy, các quan chức tại Hà Nội đã nuôi dưỡng mối quan hệ đối tác với Trung Quốc và theo đuổi tình bạn với tất cả các nước, đặc biệt với các nước láng giềng ASEAN của Việt Nam, nhưng không liên minh với ai.
Việc triển khai giàn khoan nước sâu củaTrung Quốc không phải là một chuyện bất ngờ. Ít nhất là từ năm 2009, Bắc Kinh đã nhắm đến việc phải đạt được quyền bá chủ trên thực tế ở Biển Đông và khu vực dầu khí ngoài khơi của Việt Nam trở thành một mục tiêu chính. Các đe dọa của Bắc Kinh đã khiến công ty dầu đa quốc BP và ConocoPhillips, cả hai đều có đầu tư mạnh ở Trung Quốc, phải từ bỏ những nhượng bộ trong vùng biển Việt Nam trong năm2009 và 2012. Trong năm 2011, các tàu Trung Quốc quấy rối tàu khảo sát của công ty Dầu khí Việt Nam. Trong năm 2012, Tập đoàn Dầu khí Trung Quốc (CNOOC) mờicác công ty nước ngoài đến đấu thầu quyền thăm dò chín khu vực chồng lấn lên khu độc quyền EEZ của Việt Nam.
Vào cuối tháng Bảy, Việt Nam tràn ngập với những tin đồn rằng Bộ Chính trị của đất nước đã bỏ phiếu 9-5 ủng hộ việc "đứng lên chống lại Trung Quốc." Cũng có lời đồn rằng một phiên họp toàn thể bất thường của 200 thành viên Ủy ban Trung ương Đảng đã nhóm lại để xem xét và xác nhận độ nghiêng mới của Bộ Chính trị. Những tin đồn này có thể chỉ đơn giản phản ánh mơ ước của một công chúng có khuynh hướng muốn đào thải mớ rối rắm với Trung Quốc hơn so với các nhà lãnh đạo của họ. Bắc Kinh và Hà Nội vẫn là bạn bè trên quy ước, Lê Hồng Anh, trùm công an và cũng là tay cứng rắn của phe thân Trung Quốc, đã được chào đón nghiêm chỉnh ở Bắc Kinh vào giữa tháng Tám và chắc chắn đã bị cảnh cáo về những động thái không thân thiện. Mặc dù vậy, rất có thể Việt Nam sẽ sớm tiến hành hai biện pháp thay đổi cuộc chơi.
Thứ nhất, Việt Nam có thể sẽ thách thức Trung Quốc ở tòa án quốc tế, tìm kiếm một phán quyết rằng tuyên bố khẳng định"chủ quyền có tính lịch sử" của Bắc Kinh trên gần như toàn bộ Biển Đông là bất hợp pháp. Thoạt tiên Hà Nội đã tính đến một động thái như vậy vào năm ngoái, khi Philippines mời Việt Nam tham gia vào vụ khiếu kiện chống lại TrungQuốc của mình tại Tòa án Luật Biển của Liên Hợp Quốc. Vào thời điểm đó, Hà Nội quyết định không tham gia. Nhưng vào ngày 14 tháng Năm, hai tuần sau khi Bắc Kinh đặt giàn khoan ngoài khơi, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng nói với Newswires rằng chính phủ của ông đang trù liệu một hành động pháp lý. Vào cuối tháng bảy,theo yêu cầu của Chính phủ, trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh đã triệu tập một cuộc họp cao cấp để đề nghị các chiến lược pháp lý.
Thứ hai, Việt Nam có thể tiến tới một mối quan hệ ngoại giao và quân sự thân mật hơn với Hoa Kỳ - không phải là một liên minh chính thức nhưng một quan hệ đối tác dựa trên lợi ích chung trong việc ngăn chặn bá quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Phạm Bình Minh, nhân vật đang là bộ trưởng ngoại giao của Việt Nam và cũng là một trong bốn phó thủ tướng, sẽ là nhân vật trung tâm trong các nỗ lực này. Vài ngày sau khi Trung Quốc triển khai giàn khoan dầu của mình, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry mời Minh đến thăm Washington. Chuyến đi sẽ diễn ra vào cuối tháng Chín.
Trước chuyến đi của Minh, Evan Medeiros,Giám đốc cao cấp về các vấn đề châu Á tại Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, đã lặnglẽ đến Hà Nội vào cuối tháng Bảy. Chuyến đi của Medeiros lập tức được theo sau bởi Thượng nghị sĩ Mỹ John McCain và Sheldon Whitehouse, và hai tuần sau đó với Tướng Martin Dempsey, chủ tịch Tham mưu Liên quân Hoa Kỳ, người đã có chuyến thăm bốn ngày được các phương tiện truyền thông Việt Nam tường thuật kỹ lưỡng. Cả ông McCain và Dempsey đều đưa ra lời gợi ý rộng rãi rằng Washington chuẩn bị nới lỏng lệnh cấm chuyển giao vũ khí sát thương của mình cho quân đội Việt Nam. Cả hai đề cập đến sự cần thiết phải tăng cường "nhận thức về lĩnh vực hàng hải." của Việt Nam
Một số nhà quan sát cho rằng, nếu tách khỏi ảnh hưởng chính trị từ Bắc Kinh, Việt Nam có thể khiêu khích một cuộc chiến tranh về kinh tế với Trung Quốc mà mình không kham nổi. Nhưng nỗi sợ hãi này chỉlà sự thổi phồng. Việt Nam xuất khẩu than, dầu, gỗ và các sản phẩm nông nghiệp sang Trung Quốc và nhập khẩu máy móc thiết bị, hàng tiêu dùng giá rẻ; một phần của mối quan hệ thương mại thương mại song phương đó không những là tương đối cân bằng, mà cả hai nước cũng còn có thể dễ dàng tìm được các thị trường khác cho những hàng hoá trên. Nếu có vấn đề khó khăn, đó là phần hàng hoá thuộc về các cơ phận điện tử, dệt may, dây kéo, nút bấm, và phụ tùng giày dép điện tử gửi đến Việt Nam từ Trung Quốc để lắp ráp và tái xuất: mặc dù số nhập khẩu này tạo ra một thâm hụt rất lớn cho Hà Nội, nhưng hoàn toàn có thể bù đắp bằng doanh số bán hàng của các sản phẩm may mặc hoàn tất và các thiết bị kỹ thuật số sang châu Âu, Nhật Bản, Hoa Kỳ, và các nơi khác trên thế giới của Việt Nam. Có thể mất một hoặc hai năm để thiết lập lại các chuỗi giá trị ấy nếu Trung Quốc giận dữ đến mức cắt đứt chúng.
Nhưng lại chính ở đây, dường như nước Mỹ đã mang lại một lối thoát tiềm tăng: Hiệp định Đối tác Thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) một cuộc đàm phán mà Việt Nam đã tham gia từ 2009. Việt Nam là nước kém phát triển nhất trong số 12 đối tác đàm phán TPP sẽ nhìn thấy mức xuất khẩu tăng vọt lên một phần ba khi hiệp ước đi vào hiệu lực. Các điều khoản trong hiệp định dành đặc quyền ngành may mặc cho các nước thành viên TPP, Trung Quốc,Nam Hàn, Đài Loan và các công ty Việt Nam đang xây dựng khả năng cung cấp cho hàng may mặc và giày dép ở trong nước của Việt Nam.
Hà Nội muốn Hoa Kỳ đồng ý dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương, một bước mà Washington đã ra điều kiện yêu cầu Hà Nội phải cải thiện việc đối xử với tù nhân chính trị. Đối với cả hai chính phủ, đó là một vấn đề nguyên tắc. Có một khoảng cách lớn giữa việc Hoa Kỳ nhất quyết đòi hỏi chế độ Việt Nam phải tôn trọng các quyền chính trị cơ bản với niềm tin của các nhà lãnh đạo Cộng sản Việt Nam rằng việc cho phép những kích động về dân chủ sẽ đặt ra mối đe dọa cho sự hiện hữu của họ.
Về vấn đề các quyền tự do chính trị này,Hà Nội, Washington, hoặc cả hai phải thỏa hiệp với nhau nếu họ muốn cùng tiến lên phía trước, nhưng cả hai nước đều không có đủ không gian để xoay sở. Nhiều thành viên Quốc hội lo lắng với việc ủng hộ Hà Nội, ngay cả khi họ hiểu rằng việc giải quyết sớm bá quyền khu vực của Trung Quốc là mối quan tâm của cả hai nước.Về phần mình, tầm nhìn về trật tự chính trị của Bộ Chính trị Việt Nam đã hạn chế khả năng thỏa hiệp về quyền con người của họ. Tuy nhiên, nếu Hà Nội không thể cam kết để mở rộng không gian tham gia chính trị, hay Washington không thể có một cái nhìn lâu dài hơn, mối quan hệ chiến lược từng bàn bạc từ lâu nay sẽ vẫn ngoài tầm tay.
Đó là một quyết định khó khăn đối vớichính quyền Obama. Trong Biển Đông, Bắc Kinh không còn "vươn lên trong hòabình" nữa - thay vào đó, họ đã trở thành kẻ bắt nạt hàng xóm. Việt Nam, dù có khó chịu như nền chính trị của mình, lại là nước duy nhất ở Đông Nam Á có thể, và nếu được khuyến khích đúng cách, sẽ sẵn sàng để chống lại sự tàn phá củaTrung Quốc.
Lê Quốc Tuấn dịch Việt Ngữ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét