Tập Cận Bình, một cán bộ cấp tỉnh bình thường đã trở thành nhà lãnh đạo độc tài nhất sau Mao như thế nào.
Trong khi chờ đón Giao thừa năm 2014, Tập Cận Bình, Chủ tịch Trung Quốc và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc đã cho phép toán quay phim vào văn phòng của mình để thu cảnh ông đọc thông điệp gửi cho nhân dân. Khi còn là một thiếu niên, Tập từng bị gửi đi lao động tại một nông trường; ông gầy yếu đến nỗi những lao động khác đánh giá ông hạng sáu trên mười, "còn thấp hơn cả nữ giới," sau này ông kể lại với ít nhiều xấu hổ. Giờ đây, ở tuổi sáu mươi ba, Tập cao một mét tám, cao hơn bất kỳ nhà lãnh đạo Trung Quốc nào trong gần bốn thập niên qua, với giọng nói trầm hùng và tạng người đầy tự tin. Khi ông tiếp đón khách, ông đứng yên, tay xuỗi dài, đầu chải bóng, một bức chân dung với vẻ điềm tĩnh đầy thách thức khiến cho người khách phải băng qua phòng để được bắt tay.
Hồ Cẩm Đào, người tiền nhiệm của Tập, thường đọc bài diễn văn đón năm mới trên một bục phát biểu trong một phòng tiếp tân sạch sẽ. Tập, người nhậm chức vào tháng Mười một 2012, tự gắn mình với thế hệ Cộng sản gần gũi hơn, một tầng lớp quân sự trong đó nhấn mạnh "làm chăm chỉ và sống giản đơn." Ông đọc thông điệp Năm mới tại bàn làm việc. Phía sau ông, các kệ sách trưng những bức ảnh miêu tả ông như một Tổng Tư lệnh và một người đàn ông yêu thương gia đình. Trong một bức ảnh, ông mặc quân phục Bộ binh và đội chiếc mũ lông đến thăm binh lính trên một cách đồng đầy tuyết; trong một bức khác, ông đang thả bộ với vợ và con gái, và đang đẩy xe lăn chở cha mình là Tập Trọng Huân, một huyền thoại cách mạng. Các kệ sách cũng chứa những bộ sách với nội dung phù hợp. Quá trình học vấn cấp phổ thông của Tập bị gián đoạn trong gần một thập niên vì cuộc Cách mạng Văn hoá, và ông có thói quen của một người tự học thích khoe kiến thức văn chương của mình. Ông thường trích dẫn các tác phẩm kinh điến Trung Quốc, và trong một cuộc phỏng vấn với báo chí Nga năm ngoái ông tự nhận rằng đã đọc Krylov, Pushkin, Gogol, Lermontov, Turgenev, Dostoyevsky, Nekrasov, Chernyshevsky, Tolstoy, Chekhov, và Sholokhov. Khi viếng thăm Pháp, ông nói rằng đã đọc Montesquieu, Voltaire, Rousseau, Diderot, Saint-Simon, Fourier, Sartre, và mười hai tác giả khác. Trong bài phát biểu đầu năm, ông nhảy từ các khẩu hiệu xã hội chủ nghĩa ("Giương cao thanh kiếm chống tham nhũng") sang các thành ngữ thông dụng của mạng xã hội ("Tôi muốn bấm phím khen ngợi đến nhân dân vĩ đại"). Ông tuyên bố sẽ chống nạn đói nghèo, cải thiện việc thượng tôn pháp luật và bám chặt lịch sử. Khi ông liệt kê những thành tựu của năm ngoái, ông ca ngợi việc thiết lập ngày lễ kỷ niệm Chiến tranh Thế giới Thứ Hai: "Ngày Chiến Thắng của Cuộc Kháng chiến Chống Quân Nhật Xâm Lược của Nhân Dân Trung Quốc."
Tập là nhà lãnh đạo thứ sáu của Cộng hoà Nhân dân Trung Quốc, và là người đầu tiên sinh sau cuộc cách mạng 1949. Ông ngồi trên đỉnh cao của tám mươi bảy triệu Đảng viên Cộng sản, một tổ chức đông hơn cả dân số nước Đức. Đảng không còn can thiệp vào mọi ngóc ngách của cuộc sống người dân Trung Quốc như đã từng trong những năm bảy mươi, nhưng Tập vẫn đang lãnh đạo một nền kinh tế mà theo một đánh giá là về tầm cỡ đã vượt hẳn nền kinh tế của Mỹ; ông nắm quyền lực tối cao đối với mọi tướng lĩnh, chánh án, tổng biên tập, và các giám đốc doanh nghiệp nhà nước. Như Lê Nin từng khẳng định năm 1902, "Để đầu não... thực sự điều hành dàn hợp xướng, nó cần phải biết ai đang chơi violin và ở đâu, ai chơi sai nốt và tại sao."
Thông điệp đầu năm của Tập được phát trên các làn sóng truyền hình và truyền thanh nhà nước vào lúc 6:30 chiều, trước bản tin tối. Vài giờ sau, tin tức lại đi lệch hẳn ngoài tầm kiểm soát của ông. Tại Thượng Hải, một đám đông tụ tập đón tết tại Bến Thượng Hải, một khu ngoạn cảnh bên sông Hoàng Phố nhìn về khung cảnh lộng lẫy của thành phố. Đám đông dồn về nhiều hơn không gian cho phép. Khoảng 11:30 tối, công an bổ sung thêm cả trăm nhân viên để giữ trật tự, nhưng đã quá muộn; một cầu thang bị nghẽn và người ta la hét xô đẩy. Một vụ giẫm đạp xảy ra. Cuối cùng có ba mươi sáu người bị chết vì ngạt hoặc bị giẫm.
Thảm hoạ này xảy ra tại một trong những địa phương hiện đại và thịnh vượng nhất của Trung Quốc khiến cho công chúng kinh hoàng. Trong những ngày sau đó, chính quyền Thượng Hải đã tổ chức một lễ tưởng niệm cho các nạn nhân và khuyến khích người dân vượt qua; hệ thống kiểm duyệt Internet cấm đoán các những thảo luận về ai là người chịu trách nhiệm; công an thẩm tra những người sử dụng mạng nào đăng bài chỉ trích chính quyền. Khi người thân của các nạn nhân đến viếng hiện trường, công an đã theo dõi họ chặt chẽ và sau đó dựng lên một hàng rào thép để ngăn cản mọi người đến gần. Tài Tân, một cơ quan điều tra tin tức, cho biết rằng trong lúc giẫm đạp, các quan chức địa phương chịu trách nhiệm ở khu vực này đang dự tiệc sushi với rượu sake bằng chi phí của nhà nước tại một phòng riêng của nhà hàng hạng sang Xác Ve gần bên. Đây là một tin tức khó xử, vì một trong những chỉ thị đầu tiên của Chủ tịch là "Tám Điều luật" dành cho các công bộc nhằmg dẹp bỏ nạn lãng phí và tham nhũng. Cùng với những điều khác, chiến dịch này kêu gọi các cán bộ nên tự giới hạn trong phạm vi "bốn đĩa và một tô" (Cuối cùng, mười một các bộ bị trừng phạt vì đã lạm dụng công quỹ và không ngăn chặn nguy cơ cho công chúng.)
Vài tuần sau sự cố tại Thượng Hải, tôi gọi điện cho một biên tập viên lâu năm tại Bắc Kinh, công việc của anh cho phép anh quan sát các hoạt động của Đảng. Khi tôi đến căn hộ của anh, những đứa con anh đã chiếm phòng khách, vì thế chúng tôi rút vào phòng ngủ của anh để trò chuyện. Khi tôi hỏi anh Chủ tịch Tập ra sao, anh nhắc đến bữa tiệc tại nhà hàng Xác Ve. Anh cho rằng nó chỉ ra một vấn đề sâu đậm hơn là việc vài quan chức ăn sung mặc sướng. "Chính quyền trung ương đưa ra chỉ thị tuyệt đối nghiêm cấm họ ăn uống bằng tiền công quỹ. Và rồi họ cũng cứ ăn nhậu!" anh nói. "Điều này cho ta thấy rằng các cán bộ địa phương đang tìm cách đáp ứng với thay đổi. Có câu là "Khi một luật lệ do trên đặt ra, thì ở dưới luôn có cách để lách nó.' " Cuộc đấu tranh giữa vị hoàng đế và các quan lại của ông đi theo một mô hình kinh điển trong nền chính trị Trung Quốc, và hiếm khi vị hoàng đế có được kết cục tốt đẹp. Nhưng người biên tập đặt cược vào Tập. "Ông ấy không sợ Trời hoặc Đất. Và ông ấy, như chúng tôi thường nói, ngoài tròn trong vuông; ông ấy có vẻ linh loạt, nhưng bên trong rất cứng rắn."
Trước khi Tập nắm quyền, ở trong lẫn ngoài nước ông được mô tả như là một cán bộ cấp tỉnh bình thường, một người hâm mộ văn hoá phổ thông của Mỹ (“The Godfather,” “Saving Private Ryan”), ông quan tâm về kinh doanh hơn chính trị, và được chọn chủ yếu là vì ông ít gây thù chuốc oán với đồng nghiệp hơn so với đối thủ của mình. Đấy là một bức chân dung chưa hoàn tất. Ông đã trải qua hơn ba thập niên trong chính quyền nhưng chính trị Trung Quốc đã không khiến ông bị nhiều xoi mói. Tại một cuộc họp báo, một phóng viên địa phương từng yêu cầu Tập đánh giá hiệu suất của mình: "Ông có cho mình điểm một trăm hay chín mươi?" (Cả hai đều không, Tập nói; điểm cao thì có vẻ "khoe khoang", và điểm thấp cho thấy "thiếu tự tin.")
Nhưng sau một phần tư đoạn đường của thời hạn mười năm của mình, ông đã xuất hiện như một nhà lãnh đạo độc tài nhất sau Mao Chủ tịch. Trên danh nghĩa bảo toàn và liêm khiết, ông đã điều tra hàng chục nghìn người trong nước, với các tội danh từ tham nhũng đến tiết lộ bí mật quốc gia và kích động lật đổ chính quyền. Ông nắm giữ hoặc tự tạo mười danh hiệu cho chính mình, bao gồm không chỉ người đứng đầu nhà nước và đứng đầu quân đội và còn là người lãnh đạo các uỷ ban quyền lực nhất của Đảng - về đối ngoại, Đài Loan, và kinh tế. Ông đã tự dựng cho mình làm người đứng đầu các cơ quan quản lý Internet, tái cơ cấu chính quyền, an ninh quốc gia, và cải cách quân đội, và ông cũng đã hoàn toàn nắm giữ lĩnh vực toà án, công an, và mật vụ. "Ông ta là trọng tâm của mọi thứ," Gary Locke, cựu Đại sứ Mỹ tại Bắc Kinh nói với tôi.
Trong Đảng Cộng sản Trung Quốc, người ta chỉ vận động sau khi đã nắm được chức vụ chứ không phải trước đó, và qua việc xây dựng sự hậu thuẫn của công chúng cũng như trau chuốt một thông điệp, Tập đã hé lộ một mong muốn mãnh liệt để thay đổi. Ông kêu gọi Trung Quốc theo đuổi giấc mơ Trung Quốc: sự "hồi sinh vĩ đại của đất nước," một hợp chất của thịnh vượng, đoàn kết, và sức mạnh. Ông đã đề xuất ít nhất là sáu mươi cải tổ xã hội và kinh tế, từ việc nới lỏng chính sách một con đến việc huỷ bỏ các trại "lao động cải tạo" và giảm thiểu các công ty nhà nước độc quyền. Ông muốn gây thanh thế ở nước ngoài; trong chuyến đi nước ngoài đầu tiên của mình (đến Moscow), vợ ông Bành Lệ Viện cũng đã đi theo, bà là một ca sĩ giọng cao nổi tiếng, người khiến báo chí hào phóng đánh giá họ là đôi vợ chồng Chủ tịch hiện đại đầu tiên của Trung Quốc. Không bao lâu sau bà đã xuất hiện trong Danh sách Những người Ăn mặc Đẹp Nhất của tạp chí Vanity Fair.
Sau Mao, Trung Quốc cổ xuý hình ảnh của một "Chủ tịch tập thể" hơn là tầm quan trọng của những cá nhân lãnh đạo. Tập đã thay đổi phương hướng này, và chính quyền của ông đã sử dụng các công cụ mới lẫn cũ để phóng đại hình ảnh của ông. Trên tinh thần của Tiểu Hồng Thư (sách đỏ nhỏ) của Mao, các nhà xuất bản đã phát hành tám tuyển tập các phát biểu và bài viết của Tập; bài mới nhất có tựa đề "Những Nhận Định của Tập Cận Bình," trong đó mổ xẻ những câu nói của ông, đánh giá những cụm từ ông ưa dùng, và giải thích những trích dẫn văn hoá của ông. Một nghiên cứu trên tờ Nhân Dân Nhật Báo cho thấy rằng đến năm thứ hai sau khi nhiệm chức, Tập đã xuất hiện trên tờ nhật báo nhiều hơn gấp hai lần người tiền nhiệm ông trong cùng lượng thời gian. Ông thủ vai trong một loạt phim hoạt hoạ nhắm vào giới trẻ, bắt đầu với vở "Làm Sao Để Trở Thành Lãnh Đạo," trong đó mô tả ông là biểu tượng của chính sách trọng dụng nhân tài, bất chấp lý lịch gia đình danh giá của ông - "một trong những bí ẩn của phép lạ Trung Quốc." Thông tấn xã nhà nước đã làm một việc chưa từng có là sử dụng bí danh cho vị Tổng Bí thư: Tập Đại Đại - Bác Cả Tập. Vào tháng Giêng, Bộ Quốc phòng đã giới thiệu một bức sơn dầu vẽ ông với dáng vóc anh hùng; hàng nghìn thí sinh mỹ thuật thi vào Đại học Công nghệ Bắc Kinh được đánh giá dựa trên khả năng phác hoạ chân dung của ông. Chương trình Tin tức Bắc Kinh Buổi tối tường thuật rằng một thí sinh quá thần tượng Chủ tịch đến nỗi "cô phải rất cố gắng để giữ đôi tay mình không run rẩy."
Đối với người ngoại quốc, Tập là một đối tượng không nhất quán. Các hiệu sách tại Hồng Kông, vốn tách biệt khỏi quyền kiểm soát của lục địa, đã cung cấp những bức chân dung khác nhau về tích cách của ông - những phiên bản đáng tin cậy nhất bao gồm "Tiểu Sử Mới của Tập Cận Bình" của Lương Kiếm, và "Tương Lai của Trung Quốc" của Ngô Minh - còn lại hầu hết được viết dưới những bút danh xa lạ. Phiên bản rõ ràng nhất về cuộc đời và ảnh hưởng của Tập đến từ những phát biểu và quyết định của ông, rải rác khắp chặng đường dài leo lên đỉnh quyền lực.
Kevin Rudd, cựu Thủ tướng Úc, người nói được tiếng Phổ thông và từng trao đổi lâu dài với Tập trong nhiều năm, nói với tôi rằng: "Ông ấy nói những gì ông ấy nghĩ. Theo tôi biết thì ông ấy là người không nhiều mưu mẹo."
Trong giới lãnh đạo được biết là chuyên chăm bón những nhà lãnh đạo đơn điệu, Tập tạo ra một hình ảnh của một con người đầy sức sống và nam tính. Ông chế giễu giới trí thức cao ngạo "đầu trứng" và ca ngợi "tinh thần đồng đội của một đàn chó ăn thịt một con sư tử." Tại một hội nghị vào tháng Ba 2013, ông nói với Tổng thống Nga Vladimir Putin, "Chúng ta có tính cách giống nhau," mặc dù Tập ít nghiêng về việc phô trương ngực trần nam tính như Putin. Tập ngưỡng mộ nhân vật Tống Giang, một tướng cướp hư cấu trong tiểu thuyết kinh điển "Thuỷ Hử" của Trung Quốc vào thế kỷ mười bốn, vì khả năng "liên kết những kẻ có tài." Không thông minh cũng chẳng đẹp trai, Tống Giang đã đứng đầu một nhóm phiến quân anh dũng. Trong một đoạn văn nổi tiếng, ông đã đọc thơ ở sông Tầm Dương rằng: "Một mai báo được oan cừu, Máu nhuộm Tầm Dương sẽ biết nhau."
Tập mô tả những dự án quan trọng như là một nhiệm vụ cứu hộ: ông phải cứu nước Cộng hoà Nhân dân và Đảng Cộng sản trước khi chúng bị tràn ngập bởi nạn hối lộ; nạn ô nhiễm môi trường; tình trạng bất ổn tại Hồng Kông, Tân Cương và những khu vực khác; cũng như áp lực tạo ra bởi nền kinh tế hiện đang có mức tăng trưởng chậm hơn bất kỳ lúc nào kể từ 1990 (mắc dù vẫn ở mức bảy phần trăm, cao nhất trong bất kỳ một cường quốc nào). "Nhiệm vụ mà Đảng ta đối diện trong cải cách, phát triển và ổn định là nặng nề hơn bao giờ hết, và những xung đột, hiểm nguy và thách thức cũng nhiều hơn bao giờ hết," Tập nói với Bộ Chính trị vào tháng Mười. Năm 2014, chính quyền đã bắt giữ gần một nghìn thành viên của các tổ chức xã hội dân sự, hơn bất kỳ năm nào kể từ giữ thập niên chín mươi, sau vụ thảm sát Thiên An Môn, theo thông tin của Bảo vệ Nhân quyền Trung Quốc, một tổ chức vận động ở Hồng Kông.
Tập thẳng thừng phản đối quan điểm dân chủ kiểu Mỹ. Trong hai năm 2011 và 2012, ông đã trải qua vài ngày làm việc tại Trung Quốc và Hoa Kỳ với Phó Tổng thống Joe Biden, người đồng nhiệm chính thức với ông lúc ấy. Biden kể với tôi rằng Tập hỏi ông tại sao Hoa Kỳ "nhấn mạnh quá nhiều về nhân quyền." Biden trả lời Tập, "Không vị Tổng thống Hoa Kỳ nào có thể đại diện cho Hoa Kỳ mà không cam kết về nhân quyền," và tiếp tục rằng: "Nếu ông không hiểu được điều này, ông không thể làm việc với chúng tôi. Tổng thống Barack Obama sẽ không thể duy trì quyền lực nếu ông không đề cập về nó. Vì vậy nên xem nó như một bắt buộc chính trị. Nó không làm chúng tôi tốt hơn hay xấu đi. Nó là bản chất của chúng tôi. Ông có quyết định của ông. Chúng tôi sẽ có quyết định của chúng tôi."
Trong những tháng đầu cầm quyền, giới ủng hộ Tập ở phương Tây đoán rằng ông muốn bịt miệng những người chỉ trích cứng rắn và sau này sẽ nới lỏng, có lẽ trong nhiệm kỳ thứ hai, bắt đầu vào năm 2017. Quan điểm này hầu như đã biến mất. Henry Paulson, cựu Bộ trưởng Ngân khố Hoa Kỳ, với cuốn sách sắp xuất bản "Đối Phó với Trung Quốc" nói về một tháng tiếp xúc với Tập, nói với tôi, "Ông đã rất thẳng thắn và bộc trực - công khai lẫn riêng tư - về thực tế rằng người Trung Quốc bác bỏ các giá trị phương Tây và dân chủ đa đảng." Ông nói thêm: "Đối với người phương Tây, có vẻ đây là điều rất phi lý, một mặt rất cam kết vào việc thúc đẩy nền kinh tế mang tính cạnh tranh và tính linh hoạt theo hướng thị trường hơn nữa, mặt khác lại tìm cách kiểm soát nhiều hơn lĩnh vực chính trị, truyền thông, và Internet. Nhưng đấy lại là điểm mấu chốt: ông ta xem việc Đảng vững mạnh là điều quan trọng để ổn định và đấy là cơ quan duy nhất đủ mạnh để giúp ông thực hiện những mục tiêu khác".
Trong quyết tâm nhằm giành quyền kiểm soát và bảo vệ Đảng, có thể Tập đã tạo ra một dạng đe doạ khác: ông đã tạo ra những rạn nứt nội bộ và lay chuyển trạng thái cân bằng trong suốt một thế hệ qua đã đánh dấu sự đi lên của đất nước. Trước khi Tập nắm quyền, các quan chức cao cấp cho rằng họ vẫn được bảo kê. Nhà văn Dư Hoa nói với tôi, "Khi Trung Quốc đi lên, vấn đề thật sự quan trọng là những 'luật bất thành văn'. Khi qui tắc chính thức không đủ chi tiết rõ rệt, khi chính sách và luật lệ lạc hậu so với thực tế, anh luôn dựa trên loại luật bất thành văn." Chúng quyết định mọi thứ từ việc nên lót tay bao nhiêu cho bác sĩ phẫu thuật cho đến việc một Tổ chức Phi Chính phủ có thể đi xa bao nhiêu đến khi nó bị đóng cửa. "Những luật bất thành văn đã bị phá vỡ," Dư nói. "Đấy là việc tất yếu phải xảy ra, nhưng luật lệ chính thống lại chưa hoàn tất."
Đảng Cộng sản dấn thân cho một xã hội phi giai cấp nhưng lại đặt mình trong một hệ thống giai tầng cứng nhắc, và Tập đã khởi đầu cuộc đời mình gần kề điểm đỉnh. Ông sinh tại Bắc Kinh vào năm 1953, là người thứ ba trong gia đình bốn con. Cha ông, Tập Trọng Huân, lúc ấy là Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền, từng vận động cách mạng từ tuổi mười bốn khi ông và các bạn học tìm cách đầu độc vị giáo viên mà họ cho là phản cách mạng. Ông bị bắt vào tù, nơi ông gia nhập Đảng Cộng sản và cuối cùng trở thành một chỉ huy cao cấp, từ đấy ông rơi vào những tranh chấp trong nội bộ Đảng. Vào năm 1935 một thành phần đối lập tố cáo Tập phản bội và ra lệnh chôn sống ông nhưng Mao đã dập tắt cơn khủng hoảng. Tại một hội nghị Đảng vào tháng Hai 1952, Mao tuyên bố rằng trong "việc tiêu diệt những phần tử phản cách mạng", trung bình cứ mỗi một đến hai nghìn người dân cần phải tử hình một người. Tập Trọng Huân ủng hộ việc "thẳng tay dập tắt và trừng phạt" nhưng trong khu vực của ông việc "giết chóc tương đối thấp hơn", theo cuốn tiểu sử chính thức về ông.
Tập Cận Bình trưởng thành với những câu chuyện do người cha kể lại. "Ông kể về việc tham gia cách mạng ra sao, ông nói, 'Chắc chắn con sẽ tạo ra cuộc cách mạng trong tương lai,' " Tập kể lại trong một phỏng vấn với tờ báo nhà nước Tin tức Tây An Buổi tối. "Ông giải thích cách mạng là gì. Chúng tôi nghe quá nhiều về nó khiến tai chúng tôi chai lì." Trong sáu thập niên làm chính trị, cha ông đã chứng kiến hoặc thực hiện mọi thủ thuật. Tại một tiệc tối với Tập cha vào năm 1980, David Lampton, một chuyên gia về Trung Quốc tại Phân viện Nghiên cứu Quốc tế Cao cấp của Đại học John Hopkins đã kinh ngạc khi chứng kiến ông mời rượu Mao Đài hàng chục khách mà không thấy say. "Rõ ràng là ông ta chỉ uống nước lã," Lampton nói.
Khi Tập Cận Bình lên năm, cha ông được đề bạt lên chức Phó Thủ tướng và người con thường đến thăm ông tại Trung Nam Hải, khu dinh thự biệt lập dành cho các lãnh đạo cao cấp. Tập được nhận vào trường đặc biệt Một Tháng Tám, kỷ niệm ngày chiến thắng nổi tiếng của Đảng Cộng sản. Ngôi trường nằm trong cung điện cũ của môt hoàng tử trong triều đại nhà Thanh, trường có biệt danh là lãnh đạo diêu lam - cái nôi của các nhà lãnh đạo. Các học sinh trở thành một nhóm thân hữu ưu tú; họ sống trong cùng một khu tập thể, cùng nghỉ hè với nhau một chỗ và có cùng có chung quan điệm về nhiệm vụ quí tộc của mình. Hàng thế kỷ trước khi nước Cộng hoà Nhân dân ra đời, đã có những dòng họ danh giá được tạo ra để nắm giữ của cải và chính trường. Một số con cái lo việc kinh doanh, số khác theo đuổi các chức vụ cao cả trong chính quyền. Những kẻ chiến thắng thay nhau trị vì qua lịch sử và khi giới lãnh đạo Cộng sản nắm quyền vào năm 1949, họ cũng chiếm lấy truyền thống hoàng bào này. "Từ ngữ chung dùng để nói về việc này là họ đã 'chiếm được thiên hạ.' " Dương Quốc Bân, nhà xã hội học tại Đại học Pennsylvania cho tôi biết. "Họ tin rằng họ đương nhiên nắm quyền lãnh đạo. Họ đã chiếm hữu được nó. Và lẽ đương nhiên con cái họ cũng thế, phải trở thành những chủ nhân tương lai." Như nhà sử học Mi Hendu nhận định trong cuốn sách "Thế hệ Hồng Vệ Binh" của ông xuất bản năm 1993, các học sinh tại Trường Một tháng Tám so sánh lẫn nhau trên cơ sở bố ai mang chức cao hơn, đi xe sang hơn. Họ nói rằng, "Tuân lệnh người nào có bố mang chức cao nhất.' " Khi cuộc Cách mạng Văn hoá bắt đầu vào năm 1966, những học sinh Bắc Kinh thuộc dòng dõi tự nhiên hồng ("cộng sản gốc") đã đưa ra khẩu hiệu: "Nếu cha anh hùng, con cũng anh hùng; nếu cha phản cách mạng, con là một kẻ khốn nạn." Những Hồng Vệ Binh tìm cách dẹp sạch phản loạn trong thủ đô, để nó "trong sạch như pha lê," họ bảo. Từ cuối tháng Tám đến cuối tháng Chín năm 1966, gần hai nghìn người đã bị giết hại ở Bắc Kinh, và có ít nhất bốn nghìn chín trăm di tích lịch sử bị hư hại hoặc tàn phá, theo Dịch Thanh Vũ, tác giả cuốn "Bên lề Cách mạng Văn hoá".
Nhưng Tập Cận Bình đã không hoàn toàn phù hợp trong vai trò kẻ ác lẫn nạn nhân. Năm 1962, cha của ông bị cáo buộc đã bảo vệ một cuốn tiểu thuyết mà Mao phản đối, và đã bị gửi đến làm việc trong một nhà máy; mẹ ông, Tề Tâm, bị điều đi lao động khổ sai tại một nông trường. Tháng Giêng 1967, sau khi Mao khuyến khích sinh viên nhắm vào "các kẻ thù giai cấp," một nhóm thanh niên đã lôi Tập Trọng Huân ra kể tội trước đám đông. Ông bị buộc tội đã dùng ống nhòm nhìn sang Tây Berlin trong một chuyến thăm Đông Đức vài năm trước đấy. Ông bị giam tại một đồn binh, nơi ông trải qua những năm dài bằng cách đi bộ lòng vòng, sau này ông kể - mười nghìn vòng đi tới, rồi mười nghìn vòng đi lui. Người con trai còn quá trẻ để trở thành một Hồng Vệ Binh chính thức, và vị thế của người cha lúc ấy khiến chẳng ai muốn gần anh ta. Hơn nữa, làm hạt giống đỏ cũng mang lại hệ quả. Các học viện ưu tú bị lên án là những tiểu bảo tự và bị đóng cửa. Tập và những người con của các quan chức bị thanh trừng đã gắn bó với nhau, tham gia vào những cuộc ẩu đả trên phố, đánh cắp sách từ các thư viện bị đóng cửa. Sau này Tập mô tả khoảng thời gian ấy là sự nhiễu nhương đang sụp đổ ngoài tầm kiểm soát. Ông bị các toán Hồng Vệ Binh bắt "ba hoặc bốn lần", và bị bắt buộc phải lên án cha mình. Năm 2000, ông kể lại với nhà báo Dương Tiểu Hổ về việc bị một nhóm người trung thành với vợ của kẻ đứng đầu công an mật Trung Quốc:
Tôi chỉ mới mười bốn. Các Hồng Vệ Binh hỏi, "Mày nghĩ tội của mày nặng đến cỡ nào?"
"Các người có thể tự lượng lấy. Liệu có đủ nặng để tử hình tôi không?"
"Chúng tao có thể tử hình mày hàng trăm lần."
Tôi nghĩ thầm bị tử hình một lần hoặc cả trăm lần thì chẳng có gì khác nhau cả, thế thì tại sao phải sợ cả trăm lần? Các Hồng Vệ Binh muốn doạ tôi, nói rằng giờ đây tôi phải nhận thức tinh thần dân chủ chuyên chế của nhân dân, và tôi chỉ còn năm phút thôi. Nhưng cuối cùng họ lại bắt tôi đọc các trích dẫn của Mao Chủ tịch cho đến khuya mỗi ngày.
Vào tháng Mười hai 1968, trong nỗ lực nhằm nắm lại quyền kiểm soát, Mao đã ra lệnh cho giới Hồng Vệ Binh và các sinh viên khác về thôn quê để "được cải tạo bởi tầng lớp bần nông nghèo." Các gia đình danh giá gửi con mình đến những khu vực có sẵn đồng minh hoặc gia đình, và Tập đã về vùng cơ sở của cha mình là Thiểm Tây. Ông được phân công đến Lương Gia Hà, một ngôi làng nằm giữa các vách đá vàng. "Cường độ lao động làm tôi bị choáng," Tập nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn truyền hình năm 2004. Để tránh lao động, ông bèn tập hút thuốc lá - không ai muốn phiền một người đang hút thuốc - và cố nán lại trong nhà tắm. Sau ba tháng, ông trốn về Bắc Kinh nhưng bị bắt và phải quay lại làng. Từ đó xảy ra điều mà sau này trở thành trọng tâm của câu chuyện chính thức về mình, Tập đã tái sinh. Một bài báo của một cơ quan thông tấn nhà nước mới đây đã đưa ra huyền thoại như thế này: "Tập sống trong một chiếc hang cùng dân làng, ngủ trên loại giường truyền thống làm bằng gạch và đất sét, chịu đựng bọ chét, gánh phân, xây đập và sửa đường." Bài báo đã không nhắc đến một số chi tiết khốc liệt. Có lần ông nhận được thư cho biết rằng người chị cùng cha khác mẹ đã chết. Nhà báo người Úc John Garnaut, tác giả cuốn sách sắp xuất bản về sự thăng tiến của Tập và đồng sự nói rằng "Đấy là một cuộc tự sát. Những người thân quen công khai nói với tôi rằng sau một thập niên bị truy bức, bà đã treo cổ trên một thanh chắn màn phòng tắm."
Tập quyết định tham gia vào Đoàn Thanh niên Cộng sản. Theo lời ông kể thi vì hoàn cảnh của cha mình, đơn của ông đã bị bác bảy lần. Sau khi Tập làm bạn với một cán bộ địa phương, ông được kết nạp. Tháng Giêng năm 1974 ông chính thức là đảng viên và trở thành bí thư của làng. Quyết tâm vào Đảng của ông khiến các đồng nghiệp sửng sốt. Một người bạn thâm niên trở thành giáo sư sau này đã nói với một nhà ngoại giao Mỹ rằng ông cảm thấy "bị phản bội" trước tham vọng được "tham gia guồng máy" của Tập. Theo một bức điện của một nhà ngoại giao Hoa Kỳ bày tỏ quan điểm của mình, nhiều người trong nhóm bạn ưu tú của Tập thuở ấy đã tìm mọi cách tránh xa chính trị; họ hẹn hò, nhậu nhẹt và đọc văn chương phương Tây. Họ đang "tìm cách bù đắp những năm tháng bị mất bằng cách tìm vui," vị giáo sư nói. Cuối cùng ông kết luận rằng Tập "cực kỳ tham vọng," và biết rằng ông ta không là người "đặc biệt" bên ngoài Trung Quốc, vì thế ông đã "tìm cách sống sót bằng cách trở nên đỏ hơn cả những người cộng sản." Nói cho cùng, Dương Quốc Bân nói với tôi về những người con của các cựu lãnh đạo, "cảm giác làm chủ vẫn không chết đi. Cảm giác kiêu hãnh và ưu việt vẫn còn đấy, và có tí tự tin rằng cơn bĩ cực của cha họ chỉ là tạm thời và không sớm thì muộn họ sẽ quay lại. Đấy chính là điều đã xảy ra."
Năm sau, Tập vào Đại học Thanh Hoa theo diện "công-nông-binh" (những sinh viên được nhận vào nhờ lý lịch chính trị hơn là điểm thi tuyển). Mùa xuân ấy, Tập Trọng Huân được giải oan sau mười sáu năm bị trù dập. Khi gia đình đoàn tụ, ông không nhận ra con trai mình. Nhưng lòng tin của ông không suy chuyển. Tháng Mười một 1976, ông viết thư cho tổng bí thư Hoa Quốc Phong đề nghị được giao nhiệm vụ để "cống hiến cuộc đời còn lại cho Đảng và cố gắng hơn nữa vì nhân dân." Ông ký tên, "Tập Trọng Huân, Học Trò Của Mao Chủ Tịch và một Đảng Viên Vẫn Chưa Được Phép Hoạt Động Bình Thường."
(còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét